İnsan yaşamı için bitkisel beslenmenin önemini siz de çok sık duyuyor olmalısınız. Peki, bitkilerin en değerli bileşenlerinden olan fenolik maddeler ve flavonoidler hakkında neler biliyorsunuz?
İnsan vücudundaki hücrelerin en doğal yaşam şartlarında dahi neden zamanla kalıcı zararlar görebildiğini daha önce düşünmüş müydünüz? Bunun temelinde, yaşamsal döngünün kaçınılmaz bir çıktısı olan “serbest radikaller” yer alıyor. Oksijen moleküllerinin bozunuma uğraması ile meydana gelen serbest radikaller, solunumla dahi oluşabilmesinin yanı sıra en çok da hava kirliliğinin fazla olduğu şehir yaşamında ortaya çıkıyor.
Serbest radikallerin neden olduğu oksidatif hasarlar, farklı düzeylerde hücre ve doku zedelenmelerine yol açabiliyor. Özellikle bitkisel besinlerde bolca bulunan antioksidanlar ise vücuttaki oksidatif hasara karşı yaşamsal aktivitelerin devamlılığına katkıda bulunuyor. Bu da doğal ürünlerle beslenmenin önemini daha net biçimde gözler önüne seriyor. Peki, bitkilerin insan için tüm bu yaşamsal özelliklere sahip olmasını sağlayan asıl kaynaklar nedir dersiniz? Cevabı, fenolik bileşikler… Bunlar bazılarınız için bilinen, bazılarınız için ise tamamen yeni birer kavram olabilir. Fakat detaylarına indikçe, aslında ne kadar önemli olduklarına çok şaşıracaksınız!
Fenolik madde kavramı, bitkilerde doğal olarak bulunan çeşitli kimyasal bileşikleri tanımlamak için kullanılıyor. Yüksek asitlik seviyesine sahip olan ve antioksidan özellikleriyle öne çıkan bu doğal maddeler, meyve ve sebzelerin tadı başta olmak üzere pek çok karakteristik özelliğini belirliyor. Bitkilerin farklı aromalara ve özelliklere sahip olmasını sağlayan fenolik (phenolic) maddeler, aynı zamanda zararlı canlılara karşı doğal savunma mekanizmalarını da oluşturuyor. Fenolik maddelerin insan beslenmesi için öneminden dolayı bu değerli bileşikler, çeşitli kaynaklarda P Vitamini adıyla da anılıyor.
Flavonoidler, fenolik maddelerin bir alt grubunda (polifenolikler) yer almakta olup bitkilere rengini veren asıl bileşenleri kapsıyor. Hücresel faaliyetlere olan etkileriyle bilinen likopen, kateşin, resveratrol, betakaroten ve antosiyanin gibi pek çok bileşen, flavonoid grubunda yer alıyor. Üstelik flavonoidler, bitkisel antioksidanların da başlıca kaynağını oluşturuyor. Hatta en güçlü antioksidan kaynağı olarak bilinen C, E vitamini, çinko ve selenyumdan bile daha yüksek etki gösteriyor.
Fenolik bileşikler ve onun bir alt grubu olan flavonoidler; bitkilerin kök, gövde, dal, meyve, yaprak ve çiçekleri olmak üzere tüm kısımlarında farklı düzeylerde bulunabiliyor. Bu nedenle sadece tüketilebilen kısımlar ele alındığında, meyvelerdeki fenolik madde miktarı ile sebzelerdeki fenolik madde miktarının yeterince alınabilmesi için bitkisel beslenmeye özen göstermek çok büyük önem taşıyor. Gıdalarda fenolik bileşiklerin bulunma seviyeleri, sırasıyla şu şekilde verilebilir:
Tabloya göz attığınızda sizin de ilk dikkatinizi çeken büyük olasılıkla birinci sıradaki propolis olmuştur. Oysa konu en başından beri bitkisel besinlerdi, değil mi? Peki, sizce propolisin fenol zengini kırmızı meyvelerden bile çok daha fazla toplam fenolik madde içermesinin nedeni ne olabilir? Elbette, arıların bitkiler konusundaki rakipsiz uzmanlığı!
Fenolik maddelerin, bitkilerde koruyucu işleve sahip olmakla birlikte renk, tat ve koku gibi özellikleri de sağladığını artık biliyorsunuz. Tabii arıların, canlılar aleminde en hassas duyargalara sahip olan varlıklar olduğu da malum… Bu minik canlılar kısacık ömürlerinin tümünü, bitkilerin iyi ve yararlı bileşenlerini toplamaya adıyor. Ve bitkilere olan bu ziyaretlerini de aslında, fenollerin aroma yönünden ayırt edici özellikleri sayesinde gerçekleştiriyor.
Arılar propolisi; kovanlarını her türlü virüs, mikrop, bakteri ve zararlı organizmadan korumak amacıyla ağaç ve bitkilerin çeşitli kısımlarından elde ediyor. Bu nedenle bitkilerdeki fenolik maddelerin toplanması, arıların kovanlarını ve kolonilerini koruma amacıyla propolis üretiminde oldukça önemli bir yer tutuyor. Arıların kendi enzimleriyle zenginleştirdiği propolis, gözlemlenen etkileri ile özellikle son yıllarda sıkça gündeme geliyor. Propolisin bu güçlü tesiri ise büyük oranda içerdiği fenolik bileşikler ve flavonoidlerden ileri geliyor. Propolisin içeriğinde çeşitli flavonoid türleri tespit edilmiş olup, bunların toplam oranı ortalama yüzde 10’u buluyor.
İnsan burnunun algılayamadığı pek çok kokuyu keskin bir şekilde alabilen arılar, nektar yüklü çiçekleri ve bitkileri de bu sayede kolaylıkla bulabiliyor. Ve nektar toplama esnasında, bal midelerine pek çok fenolik maddeyi de dahil etmiş oluyor. Tüm bu etkenler doğrultusunda baldaki fenolik madde miktarı 5 ila 1300 mg/kg arasında seyredebiliyor. Özetlemek gerekirse; arıların bitkilerle olan yakın etkileşimleri dolayısıyla arı ürünlerinin her biri, bünyesinde birbirinden değerli doğal içerikler taşıyor. Üstelik arıların hayranlık uyandırıcı çalışma şekilleri ve enzimleri sayesinde, besin değerini çok uzun süreler koruyabiliyor. Bu da propolis ve balın yanı sıra tüm arı ürünlerini etkili ve benzersiz birer besin türü kılıyor. Farklı arı ürünleri ile hala tanışmadıysanız, şimdi tam zamanı!
Kaynaklar:
1) Talla, E., Tamfu, A., Biyanzi, P., Sakava, P., Asobo, F., Mbafor, J., Tchuenguem, N. F. ve Ndjouenkeu, R., (2014). Phytochemical Screening, Antioxidant Activity, Total Polyphenols and Flavonoids Content of Different Extracts of Propolis From Tekel (Ngaoundal, Adamawa Region, Cameroon), The Journal of Phytopharmacology, 3, 5, 321-329.
2) Güney, F. Ve Yılmaz, M., (2012) Propolisin Kimyasal İçeriği ile Antibakteriyel, Antiviral, Antitümör, Antifungal ve Antioksidan Aktivitesi, Arıcılık Araştırma Dergisi.
3) Bacanlı, Merve & Taner, Gökçe & Basaran, Arif & Basaran, Nursen. (2015). Bitkisel Kaynaklı Fenolik Yapıdaki Bileşikler ve Sağlığa Yararlı Etkileri - Plant Origin Phenolic Compounds and Their Health Beneficial Effects. Türkiye Klinikleri Eczacılık Bilimleri Dergisi. 4. 10.5336/pharmsci.2014-42688.
4) Kolaç, T , Gürbüz, P , Yeti̇ş, G . (2017). Doğal Ürünlerin Fenolik İçeriği Ve Antioksidan Özellikleri. İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu Dergisi , 5 (1) , 26-42 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/inonusaglik/issue/29401/410872
5) Kalkan Yildirim, Hatice & Dündar, Ezgi & Canbay, Erhan & Memmedov, Hikmet & Sozmen, Eser. (2018). Propolisteki Fenolik İçeriklere Coğrafi Orijinin Etkileri.
6) Fu, Li & Xu, Bo-Tao & Xu, Xiang-Rong & Gan, Ren-You & Zhang, Yuan & Xia, En-Qin & Li, Hua-Bin. (2011). Antioxidant capacities and total phenolic contents of 62 fruits. Food Chemistry - FOOD CHEM. 129. 345-350. 10.1016/j.foodchem.2011.04.079.
menü
